نقش آهن,تاثیر آهن و کمبود آهن در تغذیه گیاهی

آهن چهارمین عنصر فراوان پوسته زمین بعد از اکسیژن، سیلیسیم و آلومینیم با میزان ۶/۵ در صد می باشد و متوسط مقدار آن در خاک۸/۳در صد تخمین زده شده و تقریباً در هر نوع خاکی یافت می شود. ولی بیشتر به صورت غیر قابل حل در بین لایه های مختلف کانی ها و اکسید های آهن وجود دارد.

۲- معمولاً یون آهن به صور مختلف در خاک مشاهده می گردد (به حالت دو ظرفیتی و یا سه ظرفیتی).

۳-غالبا شکل قابل جذب برای گیاه Fe⁺⁺ می باشد.

۴-حلالیت آهن در خاک عمدتاً توسط اکسید های آهن سه ظرفیتی کنترل می گردد.

۵-غلظت Fe^+۳ در خاک به PH وابسته است و در PH بین ۶/۵ تا ۸ به حداقل خود می رسد. که متاسفانه اکثریت خاک های کشور نیز دارای این PH هستند. با افزایش PH خاک از ۴ به ۸ غلظت Fe^۳+ از^۸- ۱۰به ^۲۰-۱۰کاهش می یابد. به طور کلی به ازاء هر یک واحد کاهش در PH فعالیت Fe^+۳ هزار بار افزایش می یابد.

۶-کم تحرک ترین عنصر کم مصرف در گیاه آهن است.

۷-آهن مانند مس، روی و مولیبدن در زنجیره انتقال الکترون نقش دارد.

۸-در اثر کمبود آهن غلظت کلروفیل وسایر رنگ دانه های گیاهی مانند کاروتن و گزانتوفیل کاهش می یابد.

۹-در برگ های تمام گونه های گیاهی علامت اصلی کمبود آهن جلوگیری از رشد کلروپلاست است.

۱۰- در اثر کمبود آهن فتوسنتز شدیداً کاهش می یابد در حالی که کمبود آن اثری بر تنفس ندارد.

۱۱-بارزترین علامت کمبود اهن: برگ‌ها زرد می‌شوند و رگبرگ‌ها سبز باقی می‌مانند،البته در برخی گیاهان مانند گلابی حتی رگبرگها هم سفید و رنگ پریده میشوند.

*به دلیل غیر متحرک بودن عنصر آهن این علائم ابتدا در برگ های جوان ودر قسمت های بالای گیاه مشاهده می شود و با شدت یافتن کمبود، تمامی برگهای گیاه را در بر می گیرد .حاشیه ی برگ ها با شدت یافتن کمبود به سفیدی گراییده، سپس علائم سوختگی (نکروز ) مشاهده می شود.گاهی در اواخر بهار که سرعت رشد درختان زیاد است، به علت کافی نبودن جذب آهن، برگها زرد رنگ می شوند، سپس با کاهش میزان رشد، رنگ بر گها به تدریج سبز و دوباره در اواخر تابستان، با تشدید رشد رویشی، علائم کمبود آهن مجددا بروز می کند.

۱۲- علائم کمبود آهن در برخی گیاهان (مانند کلم و شلغم) به سختی از کمبود منگنز متمایز است و بهتر است از روش تجزیه گیاه استفاده کنیم .

*تفاوت ظاهری علائم کمبود آهن با منیزیم در این است که کمبود آهن ابتدا در برگهای جوان ظاهر می شود ولی کمبود منگنز در برگهای پیر زودتر مشاهده می شود علاوه بر این در کمبود منگنز قسمتی از حاشیه رگبرگها نیز سبز باقی میماند.

۱۳-برای شناسایی کمبود آهن در خاکهای خنثی تا قلیایی سورگوم گزینه مناسبی است.

۱۴-کمبود آهن درختان میوه در خاک های آهکی ایران گسترده و شدید است.

۱۵-در باغات هنگام انتخاب نهال توجه به بحث پایه و پیوندک مقاوم به کمبود آهن اهمیت زیادی دارد. (سیب قرمز و شمیرانی نسبت به این کمبود حساس تر از سیب زرد است. درخت به و گلابی پیوند شده بر پایه به، حساسیت زیادی نسبت به کمبود آهن دارند. درخت هلو نیز نسبت به کمبود آهن حساس می باشد).

۱۶-در اکثر گیاهان زینتی حساسیت به کمبود آهن زیاد گزارش شده است.

۱۷-یونجه و سبزیها نسبت به کمبود آهن حساسیتی ندارند.

۱۸-غلات، سیب زمینی و چغندر قند نسبت به کمبود آهن کمی حساس هستند.

۱۹-حبوبات، دانه های روغنی، مرکبات، انگور و درختان میوه نسبت به کمبود آهن بسیار حساس هستند.

*میزان حساسیت نسبت به کمبود آهن در گیاهان، متفاوت می باشد، بعنوان نمونه غلات، سیب زمینی و چغندرقند نسبت به کمبود آهن حساسیت کمتری نشان داده در حالیکه حبوبات، دانه های روغنی، مرکبات، انگور ودرختان میوه مانند سیب، هلو، به و گلابی نسبت به کمبود آهن حساس هستند.

۲۰-عوامل تشدید کننده کمبودآهن:

(aآهکی بودن خاک‌ها – PH قلیایی: به ازاء هر یک واحد افزایش PH، حلالیت ترکیبات آهن هزار مرتبه کاهش پیدا می‌کند. یعنی در PH بالاتر از ۷ حلالیت آهن، برای تأمین آهن مورد نیاز گیاه کافی نیست.

b)کیفیت نامناسب آب آبیاری؛ به خصوص غلظت زیاد یون بی‌کربنات، که در جذب آهن و انتقال آن در داخل گیاه ایجاد مشکل می‌کند.

(cمصرف زیاد کودهای فسفری؛ در شرایط مصرف زیاد فسفر جذب آهن توسط گیاه کاهش می‌یابد.

(dکمی مواد آلی در خاک.

(eعدم تعادل عناصر غذایی در خاک .

(f تهویه نامناسب خاک.

۲۱-کمبود آهن عمدتاً در خاک های غیر آهکی و سبک (شنی) دیده می شود ، اما در خاک های آهکی مناطق خشک با تهویه کافی، شایع تر است.

۲۲-برای جلوگیری از کمبود اهن، عدم مصرف آب های سنگین (آبیاری) که حاوی بیش از ppm۲۰۰ بیکربنات هستند توصیه میشود.

۲۳-در اثر کمبود آهن به علت کاهش فرودکسین و در نتیجه کاهش احیاء نیتریت، نیترات در گیاه تجمع می یابد.( در لگومها موجب اختلال  در گره سازی می گردد).

*فرودکسین یکی از پروتئین‌های فلزی است که حاوی سولفور آهن است

۲۴-غلظت زیاد عناصر غذایی مانند فسفر، مس، روی، مولیبدن در قابلیت استفاده Fe اثر منفی دارند.

۲۵-کودهای که (NH^+۴) تولید می کنند به نظر میرسد که باعث کمبودFe شوند.

۲۶-مصرف (NO^-۳)احتمالا کمبود Fe را افزایش می دهد.

 

۲۷-بهترین کود محتوی آهن در خاک های آهکی نظیر اکثریت قریب به اتفاق خاک های ایران، ترکیبات شیمیایی با بنیان Fe-DTPA و Fe-EDDHA (سکوسترین آهن-۱۳۸) می باشد. این کود ها فقط به صورت مصرف خاکی و یا به صورت استفاده در آبیاری تحت فشار در درختان و زراعت های که به صورت نواری آبیاری می شوند، توصیه می گردد و استفاده از آنها به صورت محلول پاشی موثر نخواهد بود زیرا این کود ها در اثر نور تجزیه می شوند.

مقدار مصرف کود سکوسترین آهن-۱۳۸ که حاوی شش در صد آهن می باشد بسته به سن درخت ۵۰ تا ۱۵۰ گرم برای هر درخت در روش خاکی توصیه شده است که در زمستان در نیمه خارجی سایه انداز درخت در زیر قطره چکان ها مصرف می شود.

۲۸-از کود های مناسب دیگر، کلات های آهن با بنیان Fe-EDTA می باشد که محتوی شش در صد آهن بوده و مخصوص خاک های اسیدی است و مصرف آن به صورت محلول پاشی می باشد. کود دیگری به اسم کود میکروی کامل توسط تولید کننده گان داخل کشور تولید شده و به بازار آمده است. این کود غیر کلاته و ارزان است و به صورت محلول پاشی و یا چالکود قابل مصرف است.

۲۹-البته کودهای دیگری نظیر سولفات آهن آبدار، با حداقل ۱۹ در صد آهن و سولفات آهن خشک با ۲۴ در صد آهن نیز در بازار موجود است. ولی از آنجایی که اکثریت قریب به اتفاق خاک های زراعی ایران آهکی است و مصرف سولفات آهن در این خاک ها موجب تثبیت سریع آن و تبدیل آن به فرم های غیر قابل جذب می گردد، لذا مصرف خاکی آن بجز به صورت موضعی توصیه نمی گردد.

۳۰-روش های جلوگیری از کمبود آهن در گیاه:

(aآبیاری سبک با تعداد دفعات بیشتر

(bکاهش رفت و آمد ماشین آلات کشاورزی در زمین (عدم فشردگی خاک)

(cاضافه کردن مواد آلی به خاک (مانند هیومیک و فولویک اسید)

(dمصرف گوگرد به منظور کاهش PH خاک،رفع نیاز گوگرد و افزایش جذب عناصری مانند آهن،فسفر، منگنز و روی.